کتاب زندگینامه سیاسی مهندس مهدی بازرگان

کتاب زندگینامه سیاسی مهندس مهدی بازرگان نوشتهٔ سعید برزین است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب زندگینامه سیاسی مهندس مهدی بازرگان

کتاب زندگینامه سیاسی مهندس مهدی بازرگان تحقیقی در باب اندیشهٔ سیاسی مهدی بازرگان است. فکر او چند ویژگی دارد: اولا تلاشی برای تجانس و ترکیب جریان‌های متفاوت و گاه متعارض فکری حاکم در جامعهٔ ایران است، ثانیاً از روش گفتگوی عقلی به جای سرکوبِ پلمیک (رایج در حوزهٔ سیاسی ایران) استفاده می‌کند، ثالثاً بر استمرار و میانه‌روی به جای تغییرات ناگهانی و خشن تأکید دارد، رابعاً توانسته است به نوعی زبان مشترک میان جریان‌های متفاوت فکری دست یابد و خامساً گرایش انحصاری ندارد. البته این ویژگی‌ها را نباید از دید صرفاً مثبت ارزیابی کرد. در کشور ما که هنوز نهادهای سیاسی ریشه نگرفته‌اند و سنت گفتار و گفتگوی سیاسی ضعیف و چه بسا بی‌حضور است آن ویژگی‌ها می‌توانند ضعف سیاسی متفکر و کارگزار سیاسی تلقی شوند. درواقع اندیشمندان میانه‌رو مکرر با این مشکل مواجه‌اند. تلاششان برای نزدیک‌کردن جریان‌های متفاوت و متعارض فکری، آنها را از هر دو جریان منزوی می‌کند. تأکید بر اندیشهٔ صرف سیاسی، آنها را به نوعی آرمان‌گرایی به دور از واقعیت سوق می‌دهد. میانه‌روی و تعادل در روش، پیش‌درآمد سیاست غیرواقعبینانه می‌شود. گفتگو نه تنها تفاهم نمی‌آورد که موجب خشم مخاطبان شده و اعلام همکاری به معنی باج دادن تفسیر می‌شود. تحقیق ما تلاشی است برای پاسخ به آن سؤال‌ها و تبیین این ویژگی‌ها.

این تحقیق را باید در جو کلی تحقیقات سیاسی در ایران ارزیابی کرد. اصولا تحقیق سیاسی در ایران رایج نیست. نه به این خاطر که بدان نیاز نیست بلکه ضعف سنت تحقیق علمی و ضرورت‌های حکومتی مجال رشد نمی‌دهد. زمینه بکر است و راه دراز در پیش. 

خواندن کتاب زندگینامه سیاسی مهندس مهدی بازرگان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران تاریخ معاصر ایران پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب زندگینامه سیاسی مهندس مهدی بازرگان

«عجیب می‌نماید اما دورهٔ نخست انقلاب را شخص شاه آغاز کرد. در اینجا دو عامل مؤثر بود. از یک سو دولت دمکرات به ریاست جمهوری جیمی کارتر در امریکا روی کار آمده، سیاست خارجی خود را بر مبنای ضرورت رعایت حقوق بشر در جهان سوم گذاشته بود. از سوی دیگر شاه نسبت به موقعیت حکومتش مطمئن بود. فکر می‌کرد می‌تواند فضای سیاسی کشور را بدون مشکلی باز کند. تغییر فضای سیاسی کشور چند جلوه داشت. آزادی برخی زندانیان سیاسی، جو بازتر مطبوعات و اصلاحات قضایی را به همراه داشت. فعالین سیاسی و روشنفکران فرصت جدید را به سرعت تشخیص دادند، (به خصوص پس از انتخاب جمشید آموزگار به نخست‌وزیری). دست به اقداماتی زدند که سرآغاز پایان حکومت سلطنت بود.

جنبش انقلابی را می‌توان در سه مرحله بررسی کرد. مرحلهٔ نخست از زمستان ۱۳۵۵ آغاز شد. حدود یک سال به درازا کشید. از ویژگی‌های این دوره موارد متعدد اعتراض نسبتاً آرام و خودجوش روشنفکران از جمله وکلا، قضات و نویسندگان بود. طی نامه‌های سرگشاده به مقامات، از سیاست‌های دولت انتقاد کردند. خواستار اجرای قانون اساسی شدند. در همین دوره روحانیون در سراسر کشور وارد صحنهٔ سیاسی شدند. با استفاده از منبر مسجد به خطابه‌های انتقادی پرداختند. حرکت روحانیون پس از حرکت روشنفکران و بعد از تشویق مشخص آیت‌الله خمینی بود.

این حرکت‌ها رهبری مشخصی نداشت. به ابتکار افراد و گروه‌های کوچک وابسته بود. مرحلهٔ دوم (و یک سالهٔ جنبش) هنگامی آغاز شد که سرمقالهٔ روزنامهٔ اطلاعات (۱۷ دی ۱۳۵۶) به آیت‌الله خمینی اهانت کرد. زمینهٔ درگیری طلاب حوزهٔ علمیه قم با پلیس و قتل‌عام چند نفر فراهم آمد. از آن پس اعتراضات خیابانی خودجوش شدند. هر تظاهرات در بزرگ‌داشت «چهلم شهدای» تظاهرات قبلی بود. ابعادشان هر روز وسیع‌تر و بی‌سابقه‌تر شد تا به گردهم‌آیی میلیونی رسید. در کنار این تظاهرات خودجوش ولی منظم و سازمان‌یافته، درگیری‌های محدود، پراکنده و خونین با نیروهای انتظامی بود. مرحلهٔ سوم جنبش (بهمن ۱۳۵۷) تنها سه روز طول کشید. درگیری شدید و خونین میان انقلابیون و نیروهای ارتش بود. با اعلام بی‌طرفی و درواقع سقوط ارتش، انقلاب به پیروزی رسید.»